Twee weken voordat ik het vliegtuig instap, is de spanning in De Nationaal Assemblee van het aankomstland om te snijden geweest. Vandaag zou bepaald worden of de zittende president van Suriname Desi Delano Bouterse en anderen vrijuit gaan voor de gepleegde mensenrechtenschendingen in de periode 1982-1992. Moet er een streep worden getrokken onder het verleden? Het parlement lijkt de rechter te willen aftroeven. “Ik voel me belachelijk als parlementariër,” zegt oud-minister van Justitie en Politie Santokhi in een interview.
Geschiedenis
Nadat Suriname in 1975 onafhankelijk is geworden, heeft Bouterse op 25 februari 1980 met een vijftiental sergeanten, onder wie Ruben Rozendaal, een staatsgreep gepleegd. Twee jaar later, in 1982, zijn veertien Surinamers en één Nederlander, plotseling van hun bed gelicht en gevangen gezet, op het terrein van Fort Zeelandia, zonder proces, door militairen, in de nacht van 8 op 9 december, doodgeschoten. Toenmalig legerleider Bouterse zegt politieke verantwoordelijkheid te dragen voor de dood van deze vijftien mensen, alhoewel hij er niet bij zou zijn geweest, laat staan de opdracht ertoe zou hebben gegeven. Bouterse heeft meermaals aangegeven het als een noodlottig ongeluk te zien, bij de vluchtpoging van gevangenen.
In 1983 verzochten de nabestaanden bij het Mensenrechtencomité van de Verenigde Naties om een oordeel. Een jaar later concludeerde een speciale rapporteur van de commissie dat er standrechtelijke of willekeurige executies hebben plaatsgevonden. Een maand voor de verjaringstermijn, november 2000, is een gerechtelijk onderzoek gestart. Het Nederlands Forensisch Instituut (NFI) heeft geassisteerd bij de lijkschouwingen in december 2002. Bouterse liet bij de rechtszittingen verstek gaan. Na diverse wrakingverzoeken van de advocaat van Bouterse, loopt het strafrechtelijk proces tot op de dag van vandaag door. Binnenkort zou de rechter uitspraak doen inzake de decembermoorden.
Doordat Desi Bouterse, voorzitter van de politieke partij Megacombinatie, sinds 2010 president van Suriname is, geniet hij, voor zolang hij president is, immuniteit. Dankzij de onverwachte steun van onder meer de parlementariër van de A Combinatie, oud-rebellenleider Ronnie Brunswijk, de oude rivaal van Bouterse tijdens de Binnenlandse Oorlog, waarin tussen 1986 en 1992 ook mensenrechtenschendingen hebben plaatsgevonden, werd Bouterse in 2010 verkozen tot president. Overigens zijn Bouterse en Brunswijk beide in Nederland veroordeeld wegens drugshandel en is er een internationaal opsporingsbevel uitgevaardigd.
Getuige
Wat er vandaag heeft plaatsgevonden heeft de gemoederen weer doen oplaaien: onder ede heeft voormalig vertrouweling van Bouterse, de mede-couppleger Ruben Rozendaal, verklaard dat Bouterse persoonlijk twee mannen heeft geëxecuteerd op Fort Zeelandia in 1982. Deze Rozendaal is niet alleen getuige in het proces, maar zit zelf ook in het verdachtenbankje. De vraag werpt zich op of de onder ede gedane getuigenis op waarheid berust of dat er een openstaande rekening staat en wat de werkelijke motieven van Rozendaal zijn. Rozendaal beweerde eerder onder ede voor de rechtbank dat Bouterse er op de bewuste avond niet bij was.
Bouterse reageerde die dag op de beschuldigingen door, zoals hij ook reeds in het verleden meermaals heeft gedaan, te beweren dat er een buitenlands, specifiek Nederlands, opgezet plan is om hem aan te pakken. Ook geeft de president aan dat niets hem zal treffen, omdat hij een kind van God is. Dit deed de president en NDP-partijleider tijdens een door zijn partij georganiseerde manifestatie op het Onafhankelijkheidsplein in de buurt van DNA, het presidentieel paleis en Fort Zeelandia.
Generaal pardon
Op deze zelfde dag zou het parlement samenkomen om een immuniteitswet af te kondigen. Er wordt door de initiatiefnemers, parlementariërs behorende tot de coalitiepartijen, beweerd dat er een gat in de wetgeving is aangaande de periode 1982 tot en met 1995. Santokhi, van de oppositiepartij VHP, geeft aan dat dit een ondeugdelijke redenering is, omdat in de voorgestelde wetswijziging de tijdsspanne niet, maar dat het verruimen van het aantal misstappen waar amnestie voor verkregen, verandert. Het strafproces zou bij het aannemen van deze wet gestaakt worden.
Ook werd beweerd dat door de amnestiewetgeving de rust in de samenleving terug zou keren. Carl Breeveld,van de DOE-partij, vindt deze argumentatie niet juist: “Wij hebben niet gemerkt dat de samenleving zich op dit moment bezig houdt met wel of geen amnestie”, maar wel met de sociale en economische ongelijkheid, de anti-corruptiewet en het huisvestigingsprobleem. DOE betreurt het dat het proces niet vrij van politieke inmenging is, mede dankzij het in 2010 kiezen van een president waartegen dit proces toentertijd ook al gaande was.
Echter heeft de vergadering van het parlement uiteindelijk niet kunnen plaatsvinden, omdat er niet een meerderheid van de parlementsleden aanwezig waren (het zogenoemde quorum; de oppositie boycotte de vergadering en twee parlementariërs van de coalitiepartijen verbleven in het buitenland). De emoties bij de oppositiepartijen liepen een dag eerder al hoog op: er werd beweerd dat moordenaars door de wijziging van de immuniteitswet bescherming zullen gaan genieten. De officiële reden dat het wetsvoorstel niet is behandeld, is omdat er meer tijd nodig is om tot een preadvies aan het parlement te komen.
Gevolgen?
De internationale pers pikt het nieuws tot nu toe niet op, behalve dan de Nederlandse. Wel heeft een coalitie van Amerikaanse mensenrechtenorganisaties een gezamenlijke brief geschreven aan de DNA-voorzitter om het wetsvoorstel te verwerpen. Ook Amnesty International spreekt zich uit. Suriname heeft zich onderworpen aan het Inter-Amerikaans Verdrag inzake de rechten van de mens die het stopzetten van de vervolging van de daders van de mensenrechtenschendingen niet toestaan, aldus de Amerikaanse NGO’s. Als de wet er alsnog doorkomt, zal, op zijn minst een deel van, de internationale politiek naar verwachting op haar achterste benen gaan staan.
Kortom: sommige oude vrienden en vijanden schrijven net als dertig jaar geleden wederom geschiedenis. Zijn het persoonlijke belangen die hier worden behartigd of is de immuniteitswet in het belang van Suriname? Overigens ontkent Bouterse iedere betrokkenheid bij de op handen zijnde wetswijziging aangaande de immuniteit. Wat er nu daadwerkelijk heeft plaatsgevonden dertig jaar geleden is nog steeds niet opgehelderd en het recht heeft nog niet gezegevierd. Als buitenstaander vind ik het moeilijk in te schatten welke rekeningen vanuit het verleden open staan en waarom men reageert zoals men reageert. Los daarvan, lijkt het me meer dan helend als het Surinaamse volk in het reine komt met het verleden door de onderste steen boven te brengen. Dat het laatste woord hier nog niet over is geschreven, staat buiten kijf.
